Hoe kan je jouw vermogen nalaten aan vrienden of een goed doel?

Wanneer je niet vastlegt wat er met je vermogen moet gebeuren na je overlijden - bijvoorbeeld als er geen testament is - dan is het wettelijk erfrecht van toepassing. Dat betekent dat je eventuele kinderen en eventuele partner (getrouwd of wettelijk samenwonend) als eerste in de rij zullen staan. Zijn die er niet, dan komen je vader/moeder en bevoorrechte zijverwanten (broers/zussen of hun kinderen) in beeld. Dat gaat zo verder tot uiteindelijk je nonkels, tantes, neven en nichten aan de beurt zijn, of de overheid als er geen enkele erfgenaam is.

Met een testament of een andere techniek (levensverzekering, derdenbeding, …) kan je zelf voor een deel bepalen wat er met je vermogen gebeurt na je overlijden. Het kan echter zijn dat je niet alleen bepaalde gezins- of familieleden wil bevoordelen, maar ook vrienden en/of een goed doel. Als je dat wenst te doen, dan moet je stappen ondernemen door bijvoorbeeld een testament op te stellen. Vrienden, kennissen, goede doelen, verre familieleden of andere derden, krijgen volgens het wettelijk erfrecht immers niets als je overlijdt.

Hoeveel kan je nalaten aan vrienden of goede doelen?

Als je kinderen of een huwelijkspartner hebt, kan je niet zomaar je volledige vermogen nalaten aan een vriend of een goed doel. Je kinderen hebben samen recht op minstens 50% van je nalatenschap. Evenmin kan je bijvoorbeeld de gezinswoning aan een goed doel nalaten als je gehuwd bent. Wanneer je van plan bent om iets na te laten via een testament (of om een schenking te doen bij leven), is het dus belangrijk om rekening te houden met het deel van je vermogen dat je moet voorbehouden voor de kinderen en eventuele huwelijkspartner. Twijfel je wat mag en wat moet? Neem dan zeker contact op met je notaris of een andere expert in successieplanning.

Wat zijn de standaard successietarieven voor vrienden en verre familieleden?

Goederen die je aan vrienden en andere derden nalaat, worden in principe onderworpen aan de hoogste successierechten. In elk gewest zijn die tarieven anders en gelden ook andere schijven waarop die erfbelasting geheven wordt. Het systeem van erfbelasting werkt progressief: dat wil zeggen dat je begunstigden op de eerste schijf minder erfbelasting zullen betalen dan op de laatste schijf.

Erfbelasting in Vlaams Gewest tussen vrienden en verre familieleden
(inclusief neven, nichten, nonkels en tantes)

Erfbelasting in Brussels Hoofdstedelijk Gewest tussen vrienden en verre familieleden
(exclusief neven, nichten, nonkels en tantes*)

*Voor neven, nichten, nonkels en tantes gelden andere tarieven

Erfbelasting in Waals Gewest tussen vrienden en verre familieleden
(exclusief neven, nichten, nonkels en tantes*)

* Voor neven, nichten, nonkels en tantes gelden andere tarieven

De laatste fiscale woonplaats van de overledene bepaalt welk gewest (en dus welke erfbelasting) van toepassing zal zijn. Woonde de overledene tijdens de laatste vijf levensjaren op meer dan één plaats in België? Dan telt het gewest waar de overledene het langst woonde in die vijf jaar.

Hoeveel erfbelasting betaalt een goed doel of een vzw op wat je hen nalaat?

In Vlaanderen kan je aan een goed doel nalaten zonder dat er successierechten zijn verschuldigd. Het maakt daarbij niet uit of je 100 euro of 100 miljoen euro nalaat. Op legaten aan een beroepsvereniging of een ziekenfonds geldt een vlak tarief van 8,5%. Dit verlaagde tarief is ook van toepassing op nalatenschappen aan bepaalde vzw’s, overheden, enzovoort.

Wil je een stuk van je vermogen nalaten aan bijvoorbeeld een vzw, maar weet je niet of de organisatie al dan niet erfbelasting zal moeten betalen? Dan neem je best contact op met je notaris, een expert in successieplanning of de organisatie zelf.

Opgelet: vroeger kon je in het Vlaams Gewest met een duolegaat de erfbelasting voor je nabestaanden beperken en tegelijk een goed doel steunen. Dat kan sinds juli 2021 niet meer op een fiscaal vriendelijke manier. Heb je nog een testament waarin een duolegaat is opgenomen? Dan pas je je testament best aan. Zonder aanpassing zullen ofwel de goede doelen het legaat verwerpen ofwel de familieleden bijna niets meer erven. In Brussel en Wallonië is het duolegaat wel nog fiscaal interessant.

Vlaanderen: gunstigere erfbelasting voor vrienden of verre familieleden via de “vriendenerfenis”

Voor een goed doel of vzw is het fiscaal best wel interessant om een stuk van je vermogen te erven. Maar wat dan met vrienden en verre familieleden? Zij genieten helaas niet van een vlak tarief van 0 of 8,5%. Zij betalen in het Vlaams Gewest in principe tarieven die oplopen tot 55%.

Om de successiefactuur voor vrienden en verre familieleden enigszins te beperken, bestaat er sinds juli 2021 de ‘vriendenerfenis’ in Vlaanderen. Met de vriendenerfenis kan je onder het meest gunstige fiscale tarief een gedeelte van je erfenis nalaten aan een of meerdere vrienden of aan bloedverwanten die niet van de eerste graad zijn. Op de vriendenerfenis is hetzelfde lage tarief (3%) van erfbelasting van toepassing als dat voor erfenissen in aan kinderen of tussen partners. Je vrienden of verre familieleden hoeven daartoe niet in het Vlaams Gewest te wonen.

Een vriend is bovendien een breed begrip: dat kan een petekind zijn, een buur of zelfs een broer of zus (als ‘vriend’ zullen zij minder erfbelasting betalen dan als broer of zus).

Beperkingen van de vriendenerfenis

Tot zover het goede nieuws over de vriendenerfenis. Want terwijl het percentage van 3% erfbelasting geldt voor de schijf tot 50.000 euro bij kinderen of tussen partners, is dat bij de vriendenerfenis beperkt tot een schijf van 15.000 euro. Bovendien geldt het plafond van 15.000 euro niet per vriend, maar voor alle vrienden samen.

Als je maar één persoon als vriend aanwijst in het testament, wordt de vermindering exclusief aan deze persoon toegekend. Als er meerdere vrienden worden aangewezen die van deze vermindering kunnen genieten, en die personen erven samen meer dan 15.000 euro, zal de vermindering toch maar toegepast worden op het bedrag van 15.000 euro. De vermindering geldt dus voor hen samen, in verhouding tot hun persoonlijk verkregen bedrag. Alles wat je dus boven de 15.000 euro nalaat, zal belast worden aan de standaardtarieven van de erfbelasting.

Belangrijk: om discussies met de fiscus te vermijden, moet je in je testament aanduiden wie van je vrienden de toepassing mag vragen van de vermindering. Na het overlijden moet de vriend die je in je testament hebt aangeduid, in de aangifte van de nalatenschap ook vragen dat het verlaagde tarief wordt toegepast.

Tot slot

Elke situatie is uniek. Overweeg je een vriendenerfenis in je testament op te nemen, of heb je vragen over successieplanning? Dan kan je altijd te rade gaan bij een notaris of een andere expert in vermogensplanning.

Dit artikel vormt geen fiscaal noch juridisch advies.