Wat is een beding van terugkeer?

Met een beding van terugkeer kan je enigszins anticiperen op zo’n tragische gebeurtenis. Het verzacht het verlies niet, maar helpt je wel het zeggenschap behouden over de geschonken goederen en bespaar je een fiscale afstraffing. Notaris Jelle Van Hove legt uit hoe de vork in de steel zit.

Wat is een beding van terugkeer en waarvoor dient het?

Het is een scenario waar je nooit ofte nimmer mee geconfronteerd wil worden: je kind wil een appartement kopen, je schenkt 75.000 euro onder de voorwaarde dat het bedrag gebruikt wordt voor de aankoop van een appartement, en kort daarna overlijdt je kind bij een ongeval … 

Hoewel het wellicht de laatste van je zorgen is, moeten op een bepaald moment ook de financiële zaken van je kind afgehandeld worden. Want de 75.000 euro die je een paar weken geleden schonk, staat nog op zijn of haar bankrekening.

Als je kind zelf geen kinderen heeft, komt die 75.000 euro in regel naar je terug. Om te vermijden dat je ook nog eens enkele duizenden euro’s belasting moet betalen, is het beding van terugkeer ontwikkeld. Dankzij een beding van terugkeer komt de 75.000 euro terug naar je vermogen, zonder dat je hierop erfbelasting verschuldigd bent. Alsof de schenking dus nooit plaatsvond.

Een beding van terugkeer komt in verschillende vormen. Op het wettelijk beding van terugkeer heb je altijd recht, maar het komt met voorwaarden. Wil je meer flexibiliteit en zeggenschap, dan kan je ook een op maat gemaakt beding van terugkeer koppelen aan een schenking.

Welke verschillende vormen van terugkeer van beding bestaan er?

Wettelijk beding van terugkeer

"De wetgever houdt rekening met de mogelijkheid van een situatie waarbij je kind na een schenking overlijdt, maar vóór je als schenker", vertelt notaris Jelle Van Hove, woordvoerder van notaris.be. "De wet stelt dat de geschonken goederen dan naar de ouder(s)-schenker(s) terugkeren, zonder dat hierop successierechten betaald moeten worden." Aan deze vrijstelling zijn wel voorwaarden gekoppeld:

• De vrijstelling geldt alleen voor ouders die aan hun kinderen schonken. En dus niet voor schenkingen tussen broers/zussen, nonkels/tantes, vrienden, …
• De goederen moet nog in natura aanwezig zijn. Het kind mag de 75.000 uit ons voorbeeld dus nog niet uitgegeven hebben.
• Je kind mag zelf geen kinderen hebben. Is dat wel het geval, dan blijft de 75.000 euro in de erfenis en zal het volgens de normale regels geërfd worden door de kleinkinderen.
• In de aangifte van nalatenschap moet om de vrijstelling verzocht worden. Het wettelijk beding van terugkeer wordt met andere woorden niet automatisch toegepast.

"Was je kind gehuwd, dan krijgt de partner levenslang het vruchtgebruik op de goederen. Dat betekent concreet dat de rente op de 75.000 euro aan de partner toekomt", geeft de notaris mee.

Conventioneel beding van terugkeer

Gelet op de voorwaarden is een wettelijk beding niet in alle situaties nuttig. Met een op maat gemaakt conventioneel beding van terugkeer kan je daar een mouw aanpassen:

• Een conventioneel beding van terugkeer kan je niet alleen voor je kind(eren) toepassen, maar ook voor schenkingen aan bijvoorbeeld een zus, nonkel of derde.
• Wanneer de 75.000 euro uit ons voorbeeld al uitgegeven is om het huis te financieren, en dus niet meer in natura aanwezig is, kan je met een conventioneel beding van terugkeer de schenking in principe terugvorderen op de nalatenschap van je overleden kind, voor een bedrag gelijk aan de schenking. Je moet hiervoor aan de schenkingsdocumenten een clausule van zaakvervanging aan het conventioneel beding van terugkeer koppelen, zodat zowel de geschonken goederen als de goederen die ervoor in de plaats komen zullen terugkeren.
• Als je kind zelf kinderen heeft, kan je met een conventioneel beding van terugkeer zorgen dat de 75.000 euro die je schonk, niet automatisch aan de kleinkinderen toekomt (zij zijn namelijk de wettelijke erfgenamen van je kind), maar eerst naar je terugkeert. Je kan dan eventueel later nog beslissen om die 75.000 euro bijvoorbeeld aan je kleinkinderen te schenken.

"Een conventioneel beding van terugkeer geef je dus - in vergelijking met het wettelijk beding van terugkeer - veel meer mogelijkheden en zeggenschap over het geschonken vermogen", stipt notaris Jelle Van Hove aan. "Je kan bijvoorbeeld het beding zo opstellen dat het alleen van toepassing is bij het overlijden van de begiftigde alleen. Of je kan het beding zo opstellen dat het van toepassing is bij het overlijden van de begiftigde én zijn afstammelingen."

Optioneel beding van terugkeer

Je kan ten slotte ook met een optioneel beding van terugkeer werken; dit is een toevoeging aan het conventioneel beding van terugkeer. "Deze clausule biedt je de meeste flexibiliteit. Met het optioneel beding heb je de mogelijkheid om bij het overlijden van je kind (of andere begunstigde) de schenking al dan niet naar je te laten terugkeren. Oefen je de optie niet uit, dan heeft het beding van terugkeer geen uitwerking. De schenker kan zo beter inspelen op de concrete omstandigheden die op het moment van het overlijden van de begunstigde spelen, en op basis daarvan beslissen om al dan niet opteren voor de terugkeer", legt notaris Jelle Van Hove uit.

Dat kan bijvoorbeeld relevant zijn in de volgende situatie. Stel: je schenkt vandaag 75.000 euro aan je kind, zodat hij of zij er bijvoorbeeld ooit een huis mee kan kopen. Je kind laat dat geld gewoon op de rekening staan. Enige tijd later overlijdt je kind, en je bent zelf ernstig ziek. Door het conventioneel beding van terugkeer komt de 75.000 euro ‘automatisch’ opnieuw op je rekening. Wanneer je echter een optioneel beding van terugkeer heeft toegevoegd aan de schenkingsdocumenten, kan je er ook voor opteren dat de 75.000 euro in de erfenis blijft. Je wil misschien  – gezien je eigen gezondheidssituatie – niet nog eens een nieuw successieplan maken. Bovendien biedt een optioneel beding je de ruimte om te bekijken welke van de twee opties (uitoefenen of niet) fiscaal voordeliger is voor je toekomstige erfgenamen.

Wat als je partner ondertussen overleed?

Schonk je samen met je partner en is één van jullie reeds overleden bij het overlijden van de begunstigde? Dan keert slechts de helft terug. De andere helft blijft dan in de nalatenschap van de begunstigde, en volgt dan de gewone regels van het erfrecht (tenzij er bijvoorbeeld een testament werd opgesteld.

Kan je zelf een beding van terugkeer opstellen?

Het wettelijk beding van terugkeer geldt standaard. Daarvoor hoef je dus niets te vermelden in de schenkingsdocumenten. Wil je een conventioneel of optioneel beding van terugkeer op te stellen, dan kan je bij de notaris terecht. "Zo ben je zeker dat het beding de uitwerking zal hebben die je precies voor ogen heeft, en dat de clausules in de correcte bewoordingen en waterdicht zijn opgesteld", vertelt notaris Jelle Van Hove. "Je bent echter niet verplicht om de schenkingsdocumenten door een notaris te laten opstellen. Bepaalde documenten kunnen ook onderhands opgesteld worden, en bijvoorbeeld zelf ter registratie aangeboden worden."

Een schenking kan een fiscaal voordeel opleveren op het vlak van erfbelasting. Maar omdat een schenking in regel onherroepelijk is, moet je dus doordacht te werk gaan. Gegeven is immers gegeven. Het is dus van belang om stil te staan bij de correcte modaliteiten en voorwaarden die je aan de schenking koppelt. Er zijn tal van mogelijkheden waardoor je op maat kan schenken, maar er zijn ook tal van valkuilen. Voor vragen of advies over een beding van terugkeer kan je terecht bij een notaris.