Inflatie in België: Waarom je winkelkarretje niet goedkoper wordt

Vóór de pandemie toesloeg, schommelde de inflatie België jarenlang tussen de 0 en 2%. Simpel gezegd: jaar na jaar werden producten en diensten bij ons een klein beetje duurder. Zulke prijsstijgingen zijn op zich een goede zaak: inflatie is nodig om de economie − en daarmee onze welvaart − een duwtje in de rug te geven. Zonder inflatie zijn we immers minder geprikkeld om te consumeren en te investeren.

Nadat de inflatie jarenlang aan de lage kant was, knalde ze midden 2021 de hoogte in. Toen er uitweg leek te komen uit de pandemie ging de economie immers van eerste naar vierde versnelling. Gezinnen hadden flink wat kunnen sparen, er was een sterke vraag naar goederen en diensten (knaldrang!), maar door perikelen in de bevoorradingsketen en lage voorraden kon het aanbod niet volgen. En schaarste werkt nu eenmaal als een turbo op de prijzen.

Hoewel je uit bovenstaande grafiek kan afleiden dat de inflatie zijn afdaling uit de stratosfeer heeft ingezet, lijken we daar nog niet veel van te merken in de winkel. En dan in het bijzonder bij de voedingsprijzen. Vooral de prijzen van oliën, vis, zuivelproducten, brood, granen en vlees zijn sterk blijven doorstijgen. Zo bedraagt de inflatie in januari voor vis 13,8%, groenten 11,9%, oliën 10,7%, suikerproducten 8,0%, zuivelproducten 6,9% en vlees 7,1% (prijsstijgingen in vergelijking met januari 2023).

Waarom dalen de prijzen niet?

Mede dankzij de renteverhogingen van de Europese Centrale Bank koelde de inflatie de voorbije tijd al aardig af. Een hogere rente werkt immers als een rem op de economie. Lenen wordt duurder en sparen wordt aantrekkelijker bij een hogere rente. Op die manier ontstaat er minder vraag naar goederen en diensten en daalt de inflatie.

Een dalende inflatie betekent echter niet dat ook de prijzen in de winkel dalen. Zelfs bij een lage inflatie blijven ze immers nog steeds (lichtjes) stijgen. De prijzen stijgen vandaag weliswaar minder snel dan een jaar geleden, maar de inflatie is nog steeds boven het peil dat economen als aanvaardbaar beschouwen (ongeveer 2%). Dat zorgt ervoor dat we geen of nauwelijks prijsverlagingen zien.

Bepaalde grondstofprijzen en energiekosten daalden dan weer wel de jongste tijd, maar dat vertaalt zich nog niet in een goedkopere winkelkar. Verschillende dynamieken spelen daar bijkomend een rol in:

• De stijgende arbeidskosten, vooral door indexering van lonen in België, hebben een belangrijke invloed. Deze kosten wegen zwaarder dan de daling in energiekosten. Zo was in november 2023 de prijs van aardgas met -71% en de prijs van elektriciteit met -42% gedaald tegenover november 2022. Maar terzelfder tijd stegen de Belgische loonkosten in 2023 met bijna 8%.
• Veel producenten werken met langlopende contracten en met vaste prijzen voor hun grondstoffen. Dit betekent dat zij niet direct profiteren van dalingen in grondstofprijzen. Bovendien is er een neiging onder producenten om prijzen geleidelijk te verhogen, wat de impact van de dalingen in grondstofprijzen vermindert.
• Er is ook een effect van 'graaiflatie', waarbij producenten prijzen verhogen zonder dat er een directe stijging in kosten is. Dit wordt vaak gecombineerd met marketingstrategieën zoals tijdelijke kortingen, wat de perceptie van lagere prijzen creëert, terwijl de basisprijzen hoog blijven of zelfs stijgen. Graaiflatie werd zelfs zo’n begrip dat het verkozen werd als ‘Woord van het Jaar 2023’.
• De psychologie van prijszetting speelt eveneens een rol. Eens prijzen stijgen, is het voor bedrijven psychologisch en commercieel uitdagend om deze te verlagen, zelfs wanneer de kosten dalen. Consumenten raken gewend aan een bepaald prijsniveau en bedrijven kunnen vrezen dat prijsverlagingen hun winstmarges schaden, vooral als de toekomstige marktsituatie onzeker is.
• Daarnaast is er de rol van consumentenverwachtingen. Als klanten verwachten dat de prijzen zullen blijven stijgen, kunnen ze geneigd zijn meer te kopen voordat de prijzen verder omhooggaan, wat op zijn beurt de prijzen hoog houdt.
• Specifiek voor voeding hebben internationale gebeurtenissen zoals de oorlog in Oekraïne en weersinvloeden een significante impact op de prijzen. De verstoring van de graanvoorziening vanuit Oekraïne heeft geleid tot prijsstijgingen en verstoringen in de aanvoerketens, wat de prijzen in de supermarkt beïnvloedt.
• Ook de impact van de globale economische situatie mag niet onderschat worden. Inflatie in andere landen, vooral in die waar België veel importeert, kan ook leiden tot hogere kosten voor ingevoerde goederen, zelfs als de binnenlandse kosten dalen. Wisselkoerseffecten kunnen eveneens een rol spelen.

Zullen de prijzen dalen?

Wanneer de prijzen zullen dalen: daar is dus geen pasklaar antwoord op; deflatie of een algemene prijsdaling is bovendien ook niet wenselijk. Volgens het Federaal Planbureau zou de gemiddelde jaarinflatie (Consumptieprijsindex) in 2024 op 3,8% uitkomen, tegenover 4,1% in 2023, 9,59% in 2022 en 2,44% in 2021. Het is duidelijk dat de inflatie in België, na een periode van opvallende stijgingen, een neerwaartse trend vertoont, maar dat deze daling zich nog lang niet zal laten voelen in de dagelijkse uitgaven van consumenten. Volgens de verwachtingen zal de inflatie ook dit jaar nog steeds boven het ideaal geachte inflatiepeil van ongeveer 2% liggen.